یادداشت روزنامه‌های چهارشنبه ۲۵ مردادماه ۱۴۰۲

سید محمدعماد اعرابی

تالار نیوزیوم (موزه خبر) در خیابان پنسیلوانیا حدفاصل ساختمان کنگره تا کاخ سفید، پنج‌شنبه 21 ژانویه 2010 (1 بهمن 1388) میزبان یک مراسم ویژه بود. وزارت خارجه آمریکا جمعی از پیمانکاران، فعالان و شرکت‌های مرتبط با خود در حوزه فناوری ارتباطات، فضای مجازی و مهندسی شبکه را گردهم آورده بود تا راهبرد جدید خود در ارتباط‌گیری با افکار عمومی و پیشبرد اهدافش در جهان را تشریح کند؛ چیزی که از آن با عنوان «دولت‌داری قرن بیست‌ویکم» تعبیر می‌کرد. مدعوین شامل کشورها و ملیت‌های مختلفی می‌شدند؛ از ایرانی گرفته تا چین، مولداوی، کلمبیا، لبنان، مصر و... سخنران مراسم وزیر خارجه وقت ایالات متحده، «هیلاری کلینتون» بود.
خانم کلینتون در آن سخنرانی مسئولیت حفاظت از آزادی بیان و دسترسی به اینترنت را برعهده آمریکا دانست و هشدار داد اینترنت و فناوری‌های جدید ذاتا بی‌طرف هستند اما اگر آمریکا به عنوان یک قدرت خیرخواه[!] به آنها جهت دهد می‌توانند ابزارهایی مفید و رهایی‌بخش باشند: «فناوری‌های جدید در مبارزه برای آزادی و پیشرفت [به تنهایی] طرف [خاصی را] نمی‌گیرند اما ایالات متحده این کار را می‌کند... ما می‌دانیم که زیرساخت اطلاعاتی جهان همان چیزی خواهد شد که ما و دیگران آن را می‌‌سازیم.» کلینتون از سرمایه‌گذاری وزارت خارجه آمریکا بر پروژه‌ها و ابزارهایی جدید با محوریت ساخت و دسترسی به شبکه‌های ارتباطی خبر داد: «ما از توسعه ابزارهای جدیدی حمایت می‌کنیم که شهروندان را قادر می‌سازد با دور زدن سانسور از حق آزادی بیان[!] استفاده کنند. ما در حال ارائه بودجه به گروه‌هایی در سراسر جهان هستیم تا مطمئن شویم که این ابزارها به زبان‌های محلی و به همراه آموزش‌های لازم برای دسترسی ایمن به اینترنت، در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که به آن نیاز دارند... ما می‌خواهیم این ابزارها را در دست افرادی قرار دهیم که از آنها برای پیشبرد دمکراسی و حقوق بشر استفاده کنند.» سخنان وزیر خارجه آمریکا کاملا متأثر از حوادث آن روزهای ایران و نقش شبکه‌های اجتماعی وقت (توئیتر، فیسبوک و یوتیوب) در شکل‌دهی آشوب‌های خیابانی بود. او حوادث ایران را باعث «بازتعریف چگونگی استفاده از فناوری برای گسترش حقیقت (روایت آمریکایی از رویدادها)» دانست و گفت: «در ایران [...] سازماندهی آنلاین ابزاری حیاتی برای پیشبرد دمکراسی و توانمند‌سازی شهروندان برای اعتراض [اغتشاش] بوده است.»
کلینتون در سخنرانی‌اش از پیام‌رسان اجتماعی «هماری آواز» (به زبان اردو یعنی صدای ما) به عنوان یکی از ابزارهای تحت حمایت وزارت خارجه آمریکا در پاکستان نام برد. ابزاری که کار بر روی آن با سفر وزیر خارجه آمریکا به پاکستان در اکتبر 2009 (آبان 1388) آغاز شد اما به نظر می‌رسد مدتی بعد به دلیل کمبود منابع و به نفع پروژه‌ای دیگر کنار گذاشته شد: «زون‌زونئو»(ZunZuneo).
«زون‌زونئو» (به معنای مرغ مگس‌خوار در زبان لاتین) نام پروژه‌ای بود که «اداره توسعه بین‌المللی آمریکا» (USAID) در نیمه دوم سال 2009 (پس از انتخابات سال 1388 ایران) در کوبا راه‌اندازی کرد. این پروژه در گام نخست یک پیام‌رسان اجتماعی مبتنی بر شبکه مخابراتی کوبا بود؛ اما «اداره توسعه بین‌المللی آمریکا» (USAID) با الهام از تجربه ایران هدف بلندپروازانه‌ای برای توسعه آن در حد یک شبکه اجتماعی داشت. طبق ارزیابی USAID از سازماندهی تجمعات در آشوب‌های ایران: «شبکه‌های اجتماعی، ابزار مهم سیاست خارجی آمریکا در ژوئن 2009 (خرداد 1388)» به حساب می‌آمدند. «زون‌زونئو» برخلاف نسخه پاکستانی آن یعنی «هماری آواز» که در یک سفر رسمی و با اعلامیه رسمی وزیر خارجه آمریکا آغاز به کار کرد؛ پروژه‌ای کاملا محرمانه بود و «پنهان‌کاری» اصل اساسی برای شکل‌گیری و ادامه کار آن بود. طبق اسنادی که سال‌ها بعد به رسانه‌ها درز کرد، منابع مالی‌ای که برای «هماری آواز» پاکستان در نظر گرفته شده بود سر از پروژه «زون‌زنئو» کوبا درآورد. مقامات وزارت خارجه آمریکا سعی کردند از طریق پیمانکاران خود با ثبت شرکت‌های پوششی در اسپانیا و با استفاده از سیستم مالی جزایر کیمن (یکی از بهشت‌های پولشویی در جهان) رد منابع مالی آمریکایی را در این پروژه پنهان کنند. آنها منبع ارسال پیام‌ها را نیز با در نظر گرفتن سرورهایی در ایرلند و اسپانیا پنهان کردند و حتی عوامل کلیدی پروژه نیز در خارج از خاک آمریکا در نیکاراگوئه، کاستاریکا و اسپانیا مستقر شدند. اصل «پنهان‌کاری» برای شکل‌گیری «زون‌زونئو» به ‌اندازه‌ای رعایت شده بود که کارکنان و حتی مدیران شرکت‌هایی که در پیشانی کار قرار داشتند هم نمی‌دانستند مشغول فعالیت در پروژه‌ای وابسته به دولت آمریکا هستند.
بر اساس اسناد USAID هدف راهبردی آنها در کوبا «خروج این کشور از بن‌بست به وسیله ابتکارات فنی و موقت و پیشبرد دوباره روند گذار به سمت تغییرات دمکراتیک بود.» نیازی به تأکید نیست که در ادبیات آمریکا «گذار به سمت تغییرات دمکراتیک» در کوبا به معنی سرنگونی دولت ضدآمریکایی کاسترو است. تحلیل‌گران USAID جامعه کوبا را به طیفی از افراد تقسیم کردند که یک سر آن «حامیان سرسخت سیستم» و سر دیگر آن «فعالان دمکراتیک» قرار داشتند. چالش اصلی این بود که چطور می‌توان «به صورت ناشناس» افراد بیشتری را به سمت اردوگاه فعالان دمکراتیک سوق داد. پیام‌رسان (و سپس شبکه اجتماعی) «زون‌زونئو» در پاسخ به این چالش راه‌اندازی شد. آن‌طور که اسناد منتشر شده USAID نشان می‌دهند دولت ایالات متحده قصد داشت پایگاه مشترکی حول محتواهای
«غیر بحث‌برانگیز» ایجاد کند. محتواهایی شامل اخبار فوتبال، موسیقی، آب‌وهوا و مواردی از این دست. هنگامی که شبکه توسعه یافت و به توده گسترده‌ای از مشترکین رسید، محتوای سیاسی با هدف تحریک کوبایی‌ها برای سازماندهی
«تجمعات هوشمند» ارائه می‌شد. اصطلاح «تجمعات هوشمند» به تجمعاتی گسترده اطلاق می‌شد که در یک لحظه برگزار می‌شوند و می‌توانند جرقه‌ای برای آغاز تغییرات اساسی مثل یک انقلاب باشند و یا دست‌کم آن‌طور که کارشناسان USAID گزارش کرده‌اند منجر به «مذاکره برای توازن قدرت میان دولت و جامعه» شود. در چنین شرایطی سیستم حاکم با تضعیف جایگاهش ناچار به پذیرش همه یا بخشی از مطالبات اپوزیسیون خود می‌شد. این تقریبا شبیه همان چیزی بود که «مایکل مورل» سرپرست آژانس اطلاعات خارجی آمریکا در دوران اوباما (2011 و 2012 تا 2013) در مصاحبه‌اش با «چارلی رُز»
گفت: «می‌خواهم به ایرانی‌ها فشار بیاورم، به روس‌ها فشار بیاورم، تا آنها به یک توافق دیپلماتیک [با اپوزیسیون طرفدار آمریکا] برسند.»
اسناد منتشر شده از پروژه «زون‌زونئو» و ارتباط منطقی آن با ایران خواندنی است اما بسیار فراتر از آن است که در قالب یک یادداشت بگنجد. در حالی که این پروژه با برانگیختن کمترین حساسیت در کوبا توسعه یافته بود و ایده تبدیل آن به «توئیتر کوبا» در رایزنی با «جک دوروسی» مالک «توئیتر»، واقع‌بینانه بود اما در نهایت پروژه در سال 2012 به علت عدم توانایی در تأمین منابع مالی ناکام ماند اگرچه رسانه‌ها دو سال بعد، از راه‌اندازی پروژه‌ای مشابه به نام «پیرامیدئو» (Piramideo) توسط آمریکا در کوبا خبر دادند.
تجربه «هماری آواز» و «زون‌زونئو» یک بار دیگر به مسئولان سیاست خارجی آمریکا ثابت کرد «پول» مهم است؛ هیچ پروژه‌ای بدون منابع مالی پابرجا نیست حتی اگر بنیانگذار آن وزارت خارجه آمریکا باشد. شاید به همین علت بود که تقریبا مصادف با پایان کار پیام‌رسان کوبایی، وزارت خارجه آمریکا به فکر ایجاد نهادی برای تأمین مالی پروژه‌های مبتنی برای فناوری اطلاعات افتاد. «صندوق فناوری باز» (The Open Technology Fund)
در سال 2012 با همین هدف در زیرمجموعه رادیو آسیای آزاد تأسیس شد. «الی لیک» روزنامه‌نگار آمریکایی طی یادداشتی که در پایگاه بلومبرگ منتشر کرد سیاست «هیلاری کلینتون» در راه‌اندازی «صندوق فناوری باز» (OTF) را به شدت تحت تأثیر فعالیت‌های اینترنتی‌ای دانست که به سازماندهی جنبش سبز در ایران در سال 2009 کمک کرد.
هاوانا اگرچه از تهران خیلی دور است اما داستان پیام‌رسان اجتماعی «زون‌زونئو» در کوبا خیلی به داستان ایران نزدیک است. در داستان ایران شما می‌توانید اسم این پیام‌رسان را «تلگرام» بگذارید. شاید اتفاقی باشد اما حدود یک سال پس از پایه‌گذاری «صندوق فناوری باز» (OTF) و در الگویی مشابه با تجربه قابل قبول پیام‌رسان کوبایی؛ پیام‌رسان تلگرام راه‌اندازی شد. ساختار مدیریت «تلگرام» در محرمانگی دست کمی از «زون‌زونئو» ندارد. ما می‌دانیم تلگرام به عنوان شرکت در انگلستان، آمریکا و امارات متحده عربی به ثبت رسیده و فعلا تیم توسعه‌دهندگانش در دوبی مستقر است اما هیچ‌کس هویت عوامل آن را نمی‌داند و نشانی دفترهای آن را ندارد. به گزارش نیویورک تایمز «شرکت تلگرام عمدا دارای ساختار پیچیده‌ای از شرکت‌های پوششیِ پراکنده در جهان است» تا خود را از هر بازخواستی دور نگه دارد. اگر «زون‌زونئو» قدرت شبکه‌اش را در کنسرت 20 سپتامبر 2009 «خوانس» (خواننده کلمبیایی) که منجر به بزرگ‌ترین گردهمایی عمومی در کوبا بعد از دیدار پاپ ژان پل دوم در سال 1998 شد، آزمایش کرد؛ تجمع غیرمعمول برای تشییع یک خواننده نه چندان مطرح پاپ در آبان 1393 در تهران را می‌توان آزمایش کارفرمایان خارجی از قدرت شبکه‌‌ای خود در ایران دانست. در مقایسه این دو پروژه هر چه به جزئیات دقت کنید شباهت‌های بیشتری می‌یابید و هر چه شباهت‌های بیشتری پیدا می‌کنید، یک پرسش کلیدی بیش از پیش در ذهنمان شکل می‌گیرد که چگونه «تلگرام» در هم‌افزایی با دیگر شبکه‌های اجتماعی وقت، تبدیل به پیام‌رسان رسمی و انحصاری در ایران شد و وزارت ارتباطات دولت تدبیر و امید چه نقشی برای پیشبرد این هدف ایفا کرد؟

 

گفتید کار کیست؟

جواد شاملو

اگر تنها همان کلیپ یازده ثانیه‌ای را از دقایق شهادت و قتلِ صبر آرمان علی‌وردی دیده باشیم، معنای داعشی در ذهنمان بسط پیدا می‌کند. اگر ویدئوهای کوتاهی که در آن روح‌الله عجمیان ذره ذره کشته می‌شد را دیده باشیم، می‌دانیم که داعشی بودن به اسم نیست، به چهره کریه نیست، به پرچم سیاه نیست. داعشی بودن یک مرام و مسلک است.

در جریان حوادث سال گذشته، معترضان به تصریح رهبر انقلاب از طیف‌ها و قشرهای گوناگون بودند و هرگز نمی‌توان آن‌ها را یک‌کاسه کرد؛ اما برخی از افرادی که ادعای معترض بودن داشتند، نام‌ خود را ایرانی گذاشته بودند و متأسفانه به زبان پاک فارسی سخن می‌گفتند، تصویری از خود به نمایش گذاشتند که روی سیاه تکفیری‌ها را هم سفید می‌کرد. این را باید خطاب به خون‌شویانی گفت که منطق نخ‌نما، زرد و دست‌پایین «کار خودشان است» را بر زبان می‌آورند یا برخی دیگر که احیانا آن را باور می‌کنند. در دنیا فقط باسوادی است که مدرک دارد، اما اگر قرار بود بی‌سوادی هم مدرک داشته باشد، باید به کسانی تعلق می‌گرفت که در اتفاقی مثل عملیات تروریستی داعش در شاهچراغ هم این جمله کثیف را بر زبان می‌آورند. تنها توجیهی که تروریست‌های رسانه‌ای برای این ادعای وقیحانه دارند، این است نظام می‌خواهد از این طریق پشتوانه‌ای برای حضور امنیتی بیشتر و جدی‌تر خود بسازد. حال آنکه مگر داعشی قحط است که بخواهیم از تاجیکستان آدم بیاوریم مردم را ترور کند؟

مگر قاتلان علی‌وردی و عجمیان چه از داعشیان کم داشتند؟ ما داعشی وطنی هم داریم و اگر برای برخورد امنیتی با اغتشاش‌گران به دنبال بهانه باشیم که نیستیم، بهترین بهانه خود اغتشاش‌گران هستند. هرچند این یک خطای محاسباتی است که برخی گمان می‌کنند نظام برای حضور نیروهای امنیتی خود محتاج به بهانه است. سال گذشته نیروهای حافظ امنیت با قدرت تمام در مقابل اغتشاش‌گران ایستادند، مگر برای دفاع از جان و مال و ناموس مردم به کسی جواب پس دادند که مثلا امسال محتاج مقدمه‌چینی برای حضور احتمالی خود باشند؟ این نیروها هر وقت که لازم باشد به میدان خواهند آمد و اخلال‌گران را سر جای خود خواهند نشاند و در این مورد از احدی باکی ندارند. 

پشتیبان نظام برای دفاع از امنیت مردم خود مردم هستند. دردناک‌تر از شهادت هموطنان و زائران حرم حضرت احمدبن موسی علیهما السلام، سخنانی است که موجب می‌شود شهدای چنین حوادثی یک بار دیگر در اذهان و افکار عمومی هم ترور شوند. آنچه در غروب سرخ یک شنبه در حرم شاهچراغ رخ داد، یک حماسه کربلایی تمام عیار بود و شهدای آن ستارگانی هستند که در آسمان همواره خونین‌رنگ تشیع، می‌درخشند و نام‌شان در زمره مدافعان دین ناب رسول‌الله باقی خواهد ماند. تروریسم رسانه‌ای اما با توهم توطئه شدیداً ایدئولوژیک خود نه تنها داعش را تبرئه می‌کند، بلکه این قهرمانان احترام‌انگیز را هم تبدیل به قربانیانی ترحم‌برانگیز می‌گرداند. تصاویری که از حوادث آن شب خونین برجا مانده، نشان می‌دهد که مردم شهر غزل و احساس، چگونه با دست خالی به جنگ گلوله می‌روند تا حماسه‌ای در سطح مثنوی شاهنامه خلق شود. این مردم، قهرمانند، نه قربانی.

 

استراتژی خونین بایدن

نوید مؤمن

 ساده‌سازی وقایع تروریستی در قاموس رسانه‌ای - تبلیغاتی غرب، تبدیل به یک امر متعارف شده است! تمرکززدایی از مصدر فکری و جغرافیایی تروریسم، سیکل عملیات‌های تروریستی و نسبت تروریسم عامل و مولد؛ جملگی به خطوط قرمز نامرئی اما ملموسی تبدیل شده که اکثر رسانه‌های وابسته به جریانات پنهان و آشکار قدرت در آمریکا و اروپا از آن تبعیت می‌کنند. این قاعده در قبال اقدام تروریستی غروب یکشنبه در حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) نیز صادق است. رسانه‌های غرب اساسا کمترین علاقه‌ای نسبت به «تشریح» این واقعه نداشته و در عوض، «توصیف» آن را در دستور کار قرار داده‌اند، البته آن نیز به صورت ناقص و تحریف‌شده! 

واقعیت امر این است که در تحلیل حادثه تروریستی در حرم مطهر شاهچراغ علیه‌السلام، تا زمانی که نسبت تروریسم مولد را با عوامل میدانی عملیات مشخص نکنیم، نمی‌توانیم مدعی درک ماهوی و عمیق این تحولات شویم. آنچه اخیرا در شاهچراغ (برای دومین بار طی 10 ماه اخیر) رخ داد، خروجی عملیاتی استراتژی بازتولید تروریسم تکفیری توسط آمریکا و اتحادیه اروپایی است. سال 2006 میلادی، زمانی که جو بایدن به عنوان سناتور ایالت دلاور در کنگره آمریکا مشغول کار بود، طرح فدرالیزه کردن عراق- بخوانید تجزیه عراق - را بر اساس مولفه‌های قومیتی ـ مذهبی به راهبردپردازان حوزه سیاست خارجی آمریکا ارائه کرد. بر این اساس، نه‌تنها عراق، بلکه کل کشورهای منطقه باید بر اساس شاخصه‌های مذهبی و قومیتی تبدیل به کشورهای کوچک‌تر و تجزیه‌شده می‌شدند. 

سال 2008 میلادی، بایدن رسما به عنوان معاون رئیس‌جمهور وارد کاخ سفید شد و پیاده‌سازی این طرح را به صورتی جدی‌تر  و مستمر در دستور کار قرار داد. قطعا طرح تجزیه کشورهای مسلمان، در یک بستر امن و ایمن رخ نمی‌دهد ـ و نخواهد داد ـ از این رو بایدن به همراه هیلاری کلینتون، سوزان رایس، ویلیام برنز، جیک سالیوان و دیگر مقامات دولت اوباما ناامن‌سازی مزمن جهان اسلام را به مثابه یک راهبرد کلان، در دستور کار قرار دادند. در این معادله خونین، تاسیس داعش از عصاره و بقایای القاعده در دستور کار دستگاه‌های امنیتی غرب و رژیم تروریست صهیونیستی قرار گرفت. 

سال 2013 میلادی، داعش تبدیل به کاتالیزور اصلی بازی خونین واشنگتن و تل‌آویو در منطقه شد و تاسیس آن از بقایای القاعده را در دستور کار قرار دادند. مطابق نقشه از پیش تعیین‌شده آمریکا، قرار بود داعش در نهایت سوریه و عراق را تبدیل به زمینی سوخته کند و سپس در این زیرساخت آشفته، طرح تجزیه هر 2 کشور، با محوریت مناطق کردنشین رقم بخورد اما رصد هوشمندانه نقشه دشمنان توسط فرماندهان رشید، آگاه و مخلصی مانند سردار دل‌ها شهید «حاج‌قاسم سلیمانی» و شهید «حاج ابومهدی مهندس» و توان عملیاتی مثال‌زدنی و غیرقابل محاسبه جبهه مقاومت منجر به در هم شکستن منظومه تروریستی ساخته و پرداخته دست آمریکا، اتحادیه اروپایی و رژیم موقت صهیونیستی شد. 

اکنون در سال 2023 میلادی، بایدن در راس معادلات سیاسی - اجرایی واشنگتن قرار گرفته و بازتعریف تروریسم تکفیری را در ابعاد گفتمانی و عملیاتی در دستور کار قرار داده است. تحرکات اخیر آمریکا در منطقه «تنف» سوریه و به خط ساختن کردهای مخالف حکومت دکتر بشار اسد و بقایای داعش و احرارالشام در مناطق مرزی عراق و سوریه، به وضوح نشان می‌دهد غرب این بار حتی نسبت به سال 2013 میلادی نیز عریان‌تر و آشکارتر وارد میدان تقابل همه‌جانبه با ملت‌های منطقه شده است. 

اما در هیچ‌یک از گزارش‌ها و روایات رسانه‌های غرب قرار نیست چنین مولفه‌ها و ثوابتی روایت شود! انداختن چراغ قوه بر ماهیت نقشه و استراتژی آمریکا و متحدانش در منطقه و پرده‌برداری از اضلاع و بازیگران آن، خط قرمز دستگاه‌های امنیتی و رسانه‌ای غرب محسوب می‌شود. در همین روایت‌سازی، حتی بی‌بی‌سی فارسی، منو‌تو، سعودی اینترنشنال و رادیو فردا از به کار‌گیری واژه عملیات تروریستی در قبال آنچه در حرم مطهر حضرت احمدبن موسی علیه‌السلام رخ داد اجتناب می‌کنند و حتی حداقلی‌ترین رسالت یک رسانه در توصیف بدیهیات یک واقعه را رعایت نمی‌کنند. بدون شک یکی از اصلی‌ترین مصادیق جهاد تبیین در برهه کنونی، پرده‌برداری از منظومه شومی است که دشمنان ریز و درشت نظام و ملت ایران هر یک در کسوت یکی از پازل‌ها و قطعات آن ایفای نقش می‌کنند.